Austu Bissiri est nàsciu in Seui su 10 de su mesi de Cabudanni de su 1879 e s'est mortu a Los Angeles su 25 de su mesi de Friaxu de su 1968
Liada de Vistanet.it

Mara Arbarei su 25 de su mesi de Friaxu de su 2019

Austu Bissiri s'inventori de su fax forogràficu fiat de Seui.

(Artìgulu bessiu in s'Unioni Sarda de su 25 de su mesi de Friaxu)

Unu niaxi de genti de seguru no scit chi Austu Bissiri at intregau po sa primu borta, a mèdiu de cavus de arràmini, unas cantu forografias de un'aposentu a s'atru. Su fax chi oindii est una cosa normali ma a is primus de su noixentus no fiat aici, candu a custu Tziu de Seui ddi andàt a inventai ainas chi iant a essi tramudau su mundu. Poita ca a su primu sistema chi iat inventau dd'iant pigau luegus is americanus. Seus chistionendi de un'aina chi trabballàt po no fai stumbai apari is trenus de su pròpiu binàriu. Fiat su fillu de su segretàriu de su comunu de sa bidda e iat acabbau is scolas in Casteddu, a innantis de si tramudai a Roma a studiai Giurisprudèntzia. In Roma perou ddis fiant pràxias is artis gràficas, faendi fumetus e contixeddus chi fatuvatu ddi poniat a campu La Domenica del Corriere. S'amantia po sa mecanica fiat perou meda e iat bintu sa po is fumetus e tandu iat inventau luegus un'aina po furriai is pàginis de is spartidus musicalis, un'atra po ndi studai is cicas in su cinixàrgiu. Ma s'alìpedi puru (un'aina po si movi), unu discu a arregistrai sa boxi, su filtrinu po limpiai su discu de is telèfunus, su distribbudori de bociteddas a dinai. Seui dd'at intregau su Liceu, sa Sardìnnia oi dd'intregat unu pensamentu speciali. Cun s'abbristèntzia e sa fantasia sua at fatu speciali sa Terra nosta. Austu Bissiri est nàsciu in Seui su 10 de su mesi de Cabudanni de su 1879 e s'est mortu a Los Angeles su 25 de su mesi de Friaxu de su 1968.

Màgini liada de sardiniapost.it
Màgini liada de sardiniapost.it

Mara Arbarei su 21 de su mesi de Gennàrgiu de su 2019

Su sardu in sa liturgia: de Roma ca eja po "Sa Dii".

(Artìgulu bessiu in s'Unioni Sarda de su 20 de su mesi de Gennàrgiu de su 2019)

Fiat ora de nci lompi a custu tretu. Apustis de annus abetendidda, sperimentatzionis, certus piticus e prus mannus, s'intrada inderetura de su sardu in sa liturgia - incapas chistioneus de funtzionis eucarìstigas, nundinas o festas de su patronu - est lompendi a tretu. Giai "Sa Dii de sa Sardìnnia" chi benit iat a podi fai paris cun su batiari de sa primu Missa deunudotu in sardu: fai penitèntzia, ligiduras, omilia e pregadoria eucarìstiga - in prus de pregadorias e cantus - totu in sardu. Sa "Fondatzioni Sardinia" at trabballau giai a intregai a is Obispus sardus, po una primu aprovatzioni sperimentali "unas dexena de mollus", contat su diretori Boreddu Cubeddu "chi sprundint de cuddus cristològigus e marianus, a is cojas, interrus e festas patronalis". Furriaduras allichidias in logudoresu e campidanesu, chi s'obispau sardu at intregau a sa cumissioni cumpetenti de su Vatiganu, abetendi s'arratìfiga acabbadora. "In custus ùrtimus annus fintzas a oi", sighit Cubeddu "si ndi seus sapius prus a lestru - e no a parti de aìnturu de sa Crèsia sarda sceti - de s'importu de podi manigiai su sardu siat faendi su vangèliu siat in sa liturgia. Totu torrendi gràtzias a unu trabballu paris de creidoris legus, spertus e autoridadis de sa Crèsia etotu chi - custa est s'ura bona chi s'abetaus nosu - si fatzat sperimentatzioni ufitziali". Custu bolit nai a fai sa Missa in sardu dònnia domìnigu. Eus incingiau totu ocannu passau etotu, impari cun s'arretori Àngelo Bècciu, oi fatu cardinali e Prefetu de sa Congregatzioni po "le Cause dei Santi". "Ddoi at genti abetendi a si cojai in sardu e funt dexi annus a oi chi seus faendi sa Nundina de Paschixedda in sardu. Ocannu in Casteddu, po is primus cincu diis, fata inderetura de s'obispu de Lanusè, Antiogu Piseddu. Foras de si ndi scarèsci" sighit Cubeddu, "ca s'arciobispu Mìglio at permìtiu de fai sa missa in sardu, in Serdiana, po arremonai a Pàulu Pillonca e s'arretori Sanguinetti nd'at fatu un'àtera aguali in Sabarussa".

Màgini liada de www.adiscuola.it
Màgini liada de www.adiscuola.it

Mara Arbarei su 14 de su mesi de Gennàrgiu de su 2019

Is tzitadinus podint donai votus a su Comunu:

unu preguntàriu apitzus de s'atòliu (efficienza) me in totus is ofìtzius.

(Artìgulu bessiu in s'Unioni Sarda de su 13 de su mesi de Gennàrgiu de su 2019 an. pin.)

Luegus is maresus ant a donai votus a is serbìtzius comunalis. Su progetu dd'ant presentau in su giassu Internet de su Comunu. "Seus sighendi is normas noas chi previdint sa spainadura de su preguntàriu", spricat su sìndigu Nandu Cuccu, "S'auguraus chi is tzitadinus donghint su parri insoru apitzus de sa calidadi de is serbìtzius. S'at a serbiri a amellorai is serbìtzius comunalis. In sa scheda fait a assentai ses sinnus: bonu meda (eccellente), bonu (buono), acuntentadori (soddisfacente), bastanti (sufficiente), menguanti insufficiente), malu (pessimo). Po abbristèntzia, tzivilidadi (cortesia) e arrespetu de is tempus, teneus tres scioberus: positivu, no positivu e negativu. Ddoi at logu povintzas po àterus parris etotu. Su cabutruma (capogruppo) de oposidura nd'at chistionau aici: "Una manera po fai traluxentis (trasparenti) is serbìtzius comunalis, faendi apretziai sa calidadi e s'atòliu insoru inderetura de is borrochianus (fruitori/clienti)". Sa scheda cumpria si podit ponni in sa cascita in s'intrada de su Comunu o a dda intregai a mèdiu de lìtera lètroniga a su bivimentu (indirizzo) lètrònigu segreteria1.villamar@tiscali.it.

Mara Arbarei su 10 de su mesi de Idas de su 2018

Arriabbilitadura cardiològiga: s'oberit in su mesi de Gennaxu.

(Artìgulu bessiu in s'Unioni Sarda de s'òtu de su mesi de Idas de su 2018 an. pin.)

"Su primu centru po s'arriabbilitadura cardiològiga oberit in Mara in is mesis chi benint". Dh'at nau ariseru in sa domu majorchina Pier Sandru Scano, presidenti de sa Fondatzioni "Centru serbìtzius a sa personi", chi at béndiu su strutura sanitària a sa truma francesa Orpea. "Su centru oberit in su mesi de Gennaxu", dhi est bessiu a su sìndigu Fernando Cuccu. "In Gennaxu at a essi difìcili", contat Scano "ma po sa truma Orpea funt acanta acanta de oberri. Unus cantu mesis sceti". Cun s'atòbiu de ariseru ant contau a sa genti is scedas noas apitzus de su progetu. Unu bisu chi s'est costau unu mùtuu de 4 milionis de éurus fatu cun sa Fondatzioni Bangu de Sardìnnia, "torraus gràtzias po sa disponibbilidadi s'istidudu bangàriu, is assessoris arregionalis a sa sanidadi Liori, De Francisci e Arru e sa RAS, chi perou nci podiat ponni prus pagu tempus po is permissus: nci at bòfiu dèxi annus". Un'imbestimentu de agiumai 10 milionis de éurus po sa truma Orpea. 35 lògus po nci crocai arreconnòtus, 20 po sa arriabbilitadura cardiològiga po chini dh'ant a operai a su còru, 15 po sa funtzionali. "No eus béndiu po debbadas sa strutura, ca dhi dexiat po acabbai su progetu", dh'at serrada Scano, chi apustis at chistionau a sa diretora de su centru:"Labai de s'arregordai de is maresus po is acòdrius de trabballu chi eis a fai".

 

Mara Arbarei su 3 de su mesi de Idas de su 2018

"Un'ìsula de artis & saboris" (Un'isola di arte & sapori): torrat s'atòbiu de Paschixedha de sa Pro Loco.

(Simone Muscas Artìculu liau de sa "Gazzeta del Medio Campidano")

Su 15 e su 16 de su mesi de Idas dhoi est s'atòbiu po Paschixedha "Un'isula de artis & saboris". S'atòbiu chi comenti dònnia annu est apariciau de sa Pro Loco cun su patrocìniu de su comunu de Mara, ndi torrat a primìtziu ca dhu faint in is aposentus serraus de s'ex centru "Isola" impasa de dhu fai a campu, comenti e ocannu passau, in s'àrea Barbato; una manera cust'ùrtimu chi no est pràxia meda comenti sperau po mori de su tempus malu etotu. In sa manifestada, lòmpia a sa de otu editzionis, nci ant a essi postus a biri is trabballus de artistas de dònnia casta: artesanus, hobbistas, pintoris, scrafedheris, massajus e meris de domus (massaie). Bogada sa bisura sòciu-curturali, s'atòbiu est bonu a amostai e contai is artistas maresus po chi su comunu de pagu at nau de bolli cuncordai, aìnturu de su giassu web cosa sua, una pàgini totu intregada a issus. A s'acabbada de s'atòbiu si fait sa bogadura (estrazione) de is billetus de sa loteria (primu prèmiu unu biaxi po duus personis), chi fait a dhus agatai in totu is siendas de bidha o bèndius de is arresponsàbbilis de s'assòtziu chi aparìciat s'atòbiu. "Un'ìsula de artis & saboris" at a essi una manera bona puru po afestai is dexi annus de s'assòtziu Pro Loco, traguardu chi nci funt lòmpius giai de su mesi passau. Totu is chi tenint interessu a fai biri is trabballus insoru in d-unu stand de sa sagra podint circai a sa Pro Loco in sa pàgini Facebook "Proloco Villamar" o tzerriai a su nùmuru 349 5547063.

Mara arbarei su 3 de su mesi de Idas de su 2018

Apustis de s'àcua e de su landiredhu de su 29 de su mesi de Ladàmini, su comunu at domandau su "sciacu naturali" (calamità naturale).

(s. m. Artìculu liau de sa "Gazzetta del Medio Campidano")

Su 29 de su mesi de Ladàmini una passada manna de làndiri at scutulau totu sa bidha e at segau domus e màchinas. Po custa chistioni, su comunu at decrarau su stadu de sciacu naturali. Totu is meris de benis imòbilis e de benis mòbilis arregistraus, màchinas etotu, is meris de siendas sciusciadas, francu de is siendas de sa massaria e zootènnicas, ant a podi bitiri a su comunu is schedas de arrelevadura de s'abbisòngiu. Is domandas si faint po arreconoscidura sceti e no ant a arrapresentai incapas documentus bonus po ndi podi scabbulli dinai a arremborsu po is dannus sunfrius. Is mollus e is domandas si podint scarrigai de su giassu de sa RAS (Regione Autònoma de sa Sardìnnia) in sa setzioni ambienti e de su giassu de su comunu de Mara etotu. "Capassu chi eus biu landiredhu comenti mai finsas a imoi - s'at contau su sìndigu Fernando Cuccu - in bidha eus tentu unu bellu cantu de dannus, mancu mali de pagu contu. Comenti e chi siat, iat a essi cosa bona, po totu is chi ndi tengant s'apretu, a fai de pressi cun is domandas po circai incapas de ndi scabbulli un'arremborsu de is dannus".

Mara Arbarei su 3 de su mesi de Idas de su 2018

Ingrillionau po spàciu de droga.

(an. pin. artìculu liau de s'Unioni Sarda de su 27 de su mesi de Donniasantu)

M. M., 31 annus, trabballadori in s'edilìtzia, is carabbineris de Mara dh'ant arrestau ca teniat droga a spaciai in domu. M. M., candu s'est biu is carabbineris acanta de domu sua, afainaus in d-unu serbìtziu antidroga etotu, si nci est intrau luegus in sa corti de domu sua. Custu movimentu stranu no dh'est fuiu a s'ogu de is carabbineris, chi ant detzìdiu de dhu cumpudai. Intzandus su piciocu a cantu parit at circau de si ndi scabbulli de una cosa, anca is carabbineris de Mara, cuncertaus de su capitanu Giovanni Mureddu, cumandanti de sa Cumpangia de Sedhori, ant agatau bustixedhas cun cocaina, marijuana e hashish. Apustis ant cumpudau puru sa domu e una màchina de su piciocu, aundi ant agatau àtera marijuana, duas bilancedhas de precisioni, ainas po segai e imbodhicai e 750 èurus, capassu chi fiat dinai de sa droga bèndia. A M. M. dh'ant postu is grillionis. Dh'ant arrestau in domu e in s'interis dhi tocat a abetai su processu lestru, de fai custu mengianu etotu ananti e su giugi monogràtigu de su Tribbunali de Castedhu.

Mara Arbarei su 26 de su mesi de Donniasantu de su 2018

Sa giorronada ecològiga de is scolanus

(an. pin. artìculu liau de s'Unioni Sarda de su 24 de Donniasantu)

"Boleus imparai a is piciochedhus s'arrespetu po sa natura e comenti si partzint is arrefudus". Dh'at nau Gianluca Atzeni, su presidenti de sa cooperativa "La.So.Pa.", chi fait serbìtzius ambientalis in bidha: oi est protagonista de sa giorronada ecològiga "S'iscola e s'ambienti" apariciada po is scolanus de is elementaris de su tzentru de sa Marmidha. S'initziativa est fatu cun s'agiudu etotu de s'istidudu comprensivu, comunu, bolontàrius Pav e barricellus de Mara. S'atòbiu est a is otu e mesu de a mengianu in s'iscola elementari. "A innantis de totu spricuaus a is pipius is arrégulas po partziri is arrefudus, sperendi chi issus ant a torrai boxi a is mamais e babbais insoru cun is cunsillus arricius", e sighendi Atzeni at nau puru "me is tretus de sartu nostus, dhoi at ancora aliga meda scabudada a sola". Apustis, comenti nau etotu, cuncordaus a bustas e a guantus, totus s'ant a ponni a ndi tirai aliga de su sartu maresu. 

Piersandru Pillonca (Liada de www.fondazionesardinia.eu)
Piersandru Pillonca (Liada de www.fondazionesardinia.eu)

Mara Arbarei su 19 de su mesi de Donniasantu de su 2018

Su PCI e su sardu: un’arrelata abbetiada

Pier Sandru Pillonca

“Caro compagno, come saprai alcuni gruppi separatisti sardi, raccolti intorno a quattro riviste isolane, si sono fatti promotori della raccolta di firme per una legge di iniziativa popolare con cui – fra le altre cose – vorrebbero  introdurre in Sardegna il regime del bilinguismo (…)

Il Comitato promotore (…)  ha sollecitato, in particolare, degli ordini del giorno di sostegno da parte del consigli comunali (…)

Con la presente intendiamo richiamare la tua attenzione sul senso politicamente negativo e pericoloso di tale iniziativa. A tale riguardo le posizioni del nostro partito sono note. Siamo per un regime di autonomia della Regione ma all’interno della Repubblica, quindi decisamente contrari a richieste indipendentiste, come il regime di bilinguismo (…)

Come Partito rifiutiamo nettamente questa iniziativa politica e dobbiamo impegnarci a respingere ordini del giorno dei Comuni a sostegno di essa (…)"

 

Cun cust’atza, in s’éspuru* de Paschixedda de su 1977, su segretàriu de sa Federadura nugoresa de su Partidu Comunista Italianu poniat apari síndigus e cunsilleris comunalis, elígius in is listàrgius suus, in d-una gherra contras a su proponimentu de lei populari apitzus de su bilinguismu promóviu de unus cantu istudiaus sardus chi fiant arrolliendi* in is arrivistas “Natzione Sarda” , “Su Pópulu Sardu”, “Sa Sardigna” e “Sardegna Europa”, una pariga de custus fiant Giuanni Lilliu, Cicitu Màsala, Eliseu Spiga, Giuanni Frantziscu Pintore e Pinutzu Sciola. Su proponimentu ndi torràt a pigai sa chistioni bogàt a pillu a s’acabbu de s’arreghéscia* cumentzàt de s’Universidadi de Casteddu in su mesi de Friàrgiu de su 1971 contras a su proibbitzionismu de s’Istadu italianu, candu su Cunsillu de Facultadi iat aprovau una motzioni po domandai a sa Regioni Autònoma de Sardínnia (RAS) e a su Guvernu “il riconoscimento della condizione di minoranza etnico-linguistica della Sardegna e della lingua sarda come lingua nazionale della minoranza”.

Própiu custa cosa de nci essi postu “lingua nazionale”, aìnturu de sa delíbbera de su Cunsillu de Facultadi e aìnturu de su proponimentu de lei populari, iat fatu furriai su Partidu Comunista, cumbintu a poderai s’Autonomia Ispetziali e a firmai, in sa primu perra de su 70, s’acórdiu autonomísticu paris cun sa DC, Pri, PsdI, Pli, Psd’Az e Movimentu autonomista populari sardu. Un’acórdiu intremesu de totu is partidus prevídius de sa Costitutzioni, chi iat fatu isfrisciurai* totu sa crassi polítiga sarda in d-una faina de pretesa contras a s’Istadu italianu po fai trabballai comenti s’ispetàt s’Istadudu. Po su PCI no fiat cosa de podi arriciri, poita ca fiat bia comenti e una cosa avolotadora* de s’ordinamentu de s’Istadu, s’ecuatzioni una língua=una natzioni. Po su Pci su bilinguismu fiat diaderus un’ameletzu* a s’unidadi de sa Repúbblica italiana. Po custa chistioni s’aparíciu* de is comunistas no si fiat firmau sceti a iscontrariai custa arregorta de firmas po poderai su proponimentu po aggualai* is línguas imperadas in Sardínnia: unus cantu mesis infatu, su 21 de su mesi de Martzu de su 1978, sa Cumissioni arregionali “Scuola e Cultura” de su PCI pinnicada apari cun sa segreteria po chistionai de is proponimentus po sa festa de is trint’annus de s’Autonomia sarda, iat postu a craru su disacórdiu cosa suu. “Questa proposta – naràt su comunicau de sa Cumissioni e de sa segreteria ispainau de is agentzias di imprenta – è di copertura alla politica culturale condotta dalla Dc in questi 30 anni di governo della Regione. Non dà una risposta alle esigenze di rinnovamento presenti nella società sarda che sono la conseguenza di un processo di maturazione politica e culturale frutto di 30 anni di lotte autonomistiche delle masse popolari della Sardegna ed elude la volontà di opporsi a tutto ciò che mortifica una possibilità autonoma di sviluppo, sul piano economico come su quello culturale, conseguente a una più ricca sensibilità e più matura consapevolezza acquisita nei 30 anni di esperienza autonomistica. Infatti – sighit su comunicau – il regime giuridico di bilinguismo che si vorrebbe introdurre non soltanto non risolverebbe il problema della valorizzazione della lingua comunemente parlata, perché, non avendo i sardi un unico codice linguistico, ad essi verrebbe imposta una lingua artificiale e impopolare, ricostruita da pochi studiosi, ma introdurrebbe anche nell’organizzazione della vita civile della Sardegna ulteriori elementi di contrasto e di divisione derivanti dal fatto che un esame in una lingua sarda non ben definita verrebbe imposto a tutti coloro che avrebbero responsabilità e incarichi pubblici. La proposta di bilinguismo, isolando il problema della lingua da quello più generale della conoscenza, della difesa, della valorizzazione del patrimonio culturale e delle tradizioni della Sardegna, si risolverebbe in un’operazione culturale di livello sostanzialmente arretrato”.

Po afortiai custa manera de biri sa chistioni, unus cantu istudiaus de cudda parti polítiga, iant postu paris e in arrengheras* totu unu niaxi di artículus postus a campu in giorronalis e arrivistas. Mancai totu custu fadiori de fortzas, su barrancu pesau de su PCI, sa sotziedadi sarda ddu cumprendiat contras di issa etotu, iat faddiu de mala manera. Su Comitadu pro sa limba sarda, de Cicitu Màsala, fiat arrennésciu a ndi boddiri prus de 14 milla de firmas, chi su 13 de su mesi di Argiolas de su 1978, iant donau a su presidenti de su Cunsillu Arregionali Andria Ràggio.

Sa cosa iat atzitzau sa debbata aínturu de su PCI. Fiat lómpiu unu niaxi de arreghéscias a sa línia ufitziali de su partidu, unu sciacu mannu di assentaus iant firmau su proponimentu de lei, àterus inderetura iant torrau sa tèssera. Su sardu comenti e língua, in is annus 70 fiat manigiau meda ancora in totu sa Sardínnia. In d-unu bellu cantu de setzionis de su Pci, pruschetotu a tretu de Núgoru e in parti de Campidanu, su dialetu de su logu fiat manigiau ónnia dii faendi polítiga e po is chistionis di aínturu. Cudda manera de fai contras a su bilinguismu no dd’iant cumpréndia in medas, una traitoria de su “sentidu a cumoni”.

 

S’UNITÀ PONIT PARIS IS POETAS SARDUS CONTRAS A SA “LEI FRIGADURA”

Nci at de nai ca su Pci no fiat istétiu mai círdinu aici chistionendi. Antzis, in is primus bint’annus apustis de sa segundu gherra, candu sa polítiga mancu po nudda chistionàt de língua, fiat istétiu su Pci a s’essi fatu nodiu* boghendi a pillu s’importu de s’amparu* po su sardu. Istravanada, mancai disconnota, sa bidea de s’Unità gràtzias a s’impéllida*de Benínniu Deplano, corrispondenti de su giorronali po sa Sardìnnia e arresponsàbbili po s’informatzioni de sa Federatzioni nugoresa de su Pci. Deplano (in sa FOTOGRAFIA), ómini de grandu curtura umanístiga (si firmàt cun s’allumíngiu Spiritus asper puru), poniat paris a s’impinnu polítigu sa passioni po sa poesia e su giorronalismu. In su 1957 dd’iant fatu su primu síndigu comunista de Seui.

Fiat istétiu issu etotu a ndi pesai unu cuncursu de cumponimentu poéticu contras a sa “lei frigadura”, s’arriforma de su sistema eletorali bófia di Àlcide de Gàsperi e cuncordada de su ministru de aínturu Màriu Scelba. S’Unità iat móviu gherra po difendi su sistema proportzionali ischetu e iat bófiu domandai a totu is sardus de si nci furriai contras a s’intrada de custu prémiu de majoria chi donàt su 65% di is cadiras a is listas o a is trumas de listas capassas de barigai* assumancu sa metadi di is vòtus bònus.

Sa bidea de Benínniu Deplano e arricida de su giorronali, iat tentu fama disabetada*: a su cuncursu fiant lómpias 173 poesias de 148 autoris diversus. Sa giuria e su presidenti Raffaello Marchi, scriidori e sagista nugoresu intra di is prus grandus ciorbeddus sardus de su séculu passau, ndi iat iscioberau 16 chi apustis iant imprentau in d-unu libureddu de sa Tipografia Editoriali de Núgoro in su 1953.  “Quando la Federazione nuorese del Pci ha lanciato il concorso di poesia – scriit Benínniu Deplano in s’introdusidura – neppure il più ottimista dei sostenitori dell’iniziativa poteva prevedere il numero così grande e vario dei concorrenti che vi hanno partecipato. Le poesie sono giunte immediatamente, numerosissime, da tutte le parti dell’Isola, quasi sempre accompagnate da lettere in cui, talvolta, i poeti dichiarano di non essere né comunisti né socialisti e qualche volta di essere ancora democristiani ma….”.

Sèmpiri in s’introdusidura, iscóviat acomenti sa Giuria iat iscioberau, ma pruschetotu acrarat su sentidu fungudu de sa bidea: “Si è seguito un criterio anche geografico e linguistico, sia nella scelta sia nell’ordine di pubblicazione in modo che ne risulta un coro completo di tutte le voci poetiche della Sardegna ad esprimere l’indignazione profonda, la protesta e lo spirito di lotta del popolo sardo contro la legge ruba-seggi ed i suoi autori”.

Benínniu Deplano, e impari a issu sa Federatzioni nugoresa de su Pci chi iat promóviu su cuncursu de poesia, connosciat beni sa fortza de sa língua e cantu fiat istravanada comenti e aina a manígiu polítigu. Su professori iat lígiu Gramsci e is fueddus suus apitzus de s’educatzioni bilínguas de is pipius in sa lítera de su 1926 a sa sorri Teresina chi ddu cunsillàt a fai imparai su sardu a sa netixedda Edmea. Ma prusaprestu* no si ndi fiat iscarésciu su chi is “Quaderni dal carcere” dd’iant imparau apitzus de s’arrelata intra de língua e poderi. “Ogni volta che affiora, in un modo o nell’altro, la quistione della lingua – iscriiat su pensadori sardu – significa che si sta imponendo una serie di altri problemi: la formazione e l’allargamento della classe dirigente, la necessità di stabilire rapporti più intimi e sicuri tra i gruppi dirigenti e la massa popolare-nazionale, cioè di riorganizzazione dell’egemonia culturale”. Est unu tretu istórigu de fundóriu po cumprendi beni su chi at bófiu nai in Sardìnnia su di essi fatu binci in sa sotziedadi línguas istràngias contras a su sardu: ainas poderosas a imponni su domíniu insoru e is privilègius insoru manigendi sa gerarchia de is línguas. Sa própiu manera manigiada di ispanniolus, piemontesus e apustis di is funtzionàrius de s’Istadu fascista, cun s’agiudu de sa burghesia sarda, po nci bogai is sardus di is logus de su poderi. In prus chi po s’importu polítigu, su libureddu de s’Unità tocat a dd’arremonai e no po chistionis prus pagu importantis. Custu libureddu portàt aínturu, in nuce, sa primu tenta po agatai una manera di incarrerai totus paris conca a una grafia a cumoni po su sardu. Totu custu, dd’arremonaus, in d-unu tempus chi is chistionis linguístigas no fiant pigadas a cunsideru mancu po nudda de s’agenda polítiga, chi impunnàt, chena di iscioberu polítigu de colòris e pandelas*, totu a sa pròpiu bia: sa modernizatzioni de sa sotziedadi sarda e circai de barigai s’antigóriu económigu e sotziali poita ca fiant barrancus po sa Sardínnia a si ponni a faci apari cun is àteras arregionis prus arricas de sa penísula.

Aínturu suu apillat una “Didascalia fonetica” cun chini s’autori inditàt unas cantu maneras po agatai arrégulas a cumoni po iscriri: bogai is boxalis paragógigas, circai de fai s’elisioni aínturu de is síllabbas e su manígiu de is acentus tónigus po menguai is “storture di lettura o alterazione nociva della frase o del ritmo del verso”.

Su cuncursu, po torrai a su contu, dd’iant bintu in duus: su poeta de Oroteddi Luisu Marteddu e su de Calangianus Màriu Mariotti. Sa segundu poesia, iscrita in gadduresu, dd’iant iscrita a su costau in italianu puru. Su chi iat iscritu su libureddu connosciat beni is diferéntzias intra de sardu e fueddadas alloglotas, achirias 40 annus a oi de sa lei regionali 26 de su 1997 apitzus de s’Amparu de sa língua e de sa curtura sarda e, apustis, de sa lei natzionali 482 de su 1992 apitzus de s’Amparu de is minorias linguístigas istórigas.

Connoscéntzia chi Benínniu Deplano cumpartziat impari a unu niaxi di àterus obreris* de su Partidu etotu. Unu bellu cantu di issus, intraus apustis in is istitutzionis e in is trumas de dirigidoris de su sindagau, ddus at fatu nodius sa batalla po s’amparu de su sardu. Is fainas e is iscritus de Giuanni Fiori, Pepinu Marotto e Giuanni Maria Cherchi, po nd’arremonai is prus connotus, arrapresentant unu grandu esémpru de impinnu tzivili e morali chi no agatat agualàntzia in Sardínnia. Po custu su muru pesau de su Pci a sa scoada de su 1970 oindii est ancora prus tostau a fai a cumprendi.

 

SU PROPONIMENTU DE LEI POPULARI ISCROCORIGAU DE SA CONSULTA

Su proponimentu de lei populari, donau a su presidenti Raggio in su 1978, su Cunsillu arregionali dd’iat castiau in sa leisladura infatu. Sa cumissioni cumpetenti si fiat agatada àterus duus proponimentus apustis de pagus mesis chi si nci fiat sétzia a trabballai. Insandus iant detzídiu de ponni apari is tres proponimentus in d-unu “Testo Unico” chi fiat lómpiu a s’Àula su 26 de su mesi de Martzu de su 1981. Sa malaspétzia aínturu de su Pci e s’arreghéscia de sa genti iant acabbau de cumbinci su Pci a nci amoddiai s’atza mancai in Cunsillu arregionali no fiat amancau  pensamentus. In custu atopu etotu unus cantu esponentis comunistas iant amostau beni torra cantu fiant arrevéscius. In s’interis de sa debbata generali, su cabudruma* de su Pci Gavino Àngius, apustis de s’interventu de su demogristianu Battista Isoni, si fiat apellau a s’Arregulamentu cunsiliari po domandai chi is interventus fiant de fai in italianu. Sa visupresidenti de su Cunsillu Maria Rosa Cardia iat iscabudau* deretu s’Àula po si chesciai. A s’acabbada, sa lei fiat passada cun is vòtus de su Pci. A su provedimentu si fiat opostu su Guvernu e sa Consulta dd’iat decrarau no costitutzionali.

De insandus sa debbata apitzus de sa língua no at sentzau prus. Totu is leisladuras, sighias a sa presentada de su primu proponimentu, dd’ant dépiu parai fronti. Su Pci e totu s’aredeu cosa sua (Pds, Ds e Pd) no ant tentu mai parris crarus crarus. In su 1989, is vòtus di unus cantu cunsilleris comunistas iant afungau*, totu a s’iscusi a “scrutinio segreto”, su T. U. nou apitzus de su sardu chi poniat apari 5 proponimentus de lei, duus de custus de su Pci. In custu atopu iant bintu is pensamentus aínturu de sa majoria de tzentrumanca e de sa Giunta de Màriu Melis. Fiat su 27 de su mesi di Abrili de su 1989: iant iscrocorigau sa lei cun 37 vòtus contras, 16 a favori 1 asténniu. Una pàgini lègia po sa polítiga sarda sa dii chi, po sa primu borta, nci fiat istétia una genna oberta apitzus de sa chistioni de sa língua in mesu de is bangus de su Partidu Comunista gràtzias a Frantziscu Cocco, chi connosciat de manera funguda s’òbera de Gramsci, ómini de passioni polítiga ispantosa e arrigori morali. Fiat istétiu issu a isduanai*, in domu di is comunistas, a fueddus fortis e crarus, su cuntzetu de “natzioni sarda”. Cocco, cumbintu comenti fiat de s’unidadi de sa Repùbbliga, iat diféndiu sa lei, bia comenti e aina bona “al popolo sardo per acquistare piena consapevolezza e coscienza di sé, per riprendere il suo cammino nazionale, per superare quella sua condizione di nazione mancata”.

Otu annus apustis, in su 1997, fiat istétiu un’àteru esponenti de sa manca, su cunsilleri de su Pds, Sarbadori Zucca, insandus presidenti de sa Cumissioni “Curtura”, a amostai su proponimentu de lei po s’Amparu e s’avaloramentu de sa língua e de sa curtura sarda. Un’arrelata iscallentada*, apitzus de unu provedimentu chi serràt 20 annus de debbata e donàt unu primu, mancai no compriu, amparu de lei a su sardu. No nosi at a mancai ocasioni po chistionai mellus de is fainas de is polítigus sardus de 30 annus a oi, aici acomenti arregistrau di is atóbius in su Cunsillu arregionali etotu.

 

Glossàriu piticheddu

Éspuru  Vigilia

Arrolliendi  Gravitavano, giravano

Arreghésciu  Mobilitazione

Isfrisciurai  Farsi in 4 per qualcuno o qualcosa

Avolotadora  Eversiva, rivoluzionaria

Ameletzu  Minaccia

Aparìciu  Apparato

Aggualai  Parificare

In arrengheras  In fila, in ordine

Fatu nodiu  distinto

Amparu  Tutela

Impéllida  Spinta

Barigai  Superare

Disabetada  Inaspettata

Prusaprestu  Piuttosto

Pandelas  Bandiere

Obreris  Militanti

Cabudruma Capogruppo

Iscabudau  Abbandonato

Afungau  Affondato

Isduanai  Sdoganare

Iscallentada  Appassionata

 

 

 

 

 

 

Giuanni Marilotti (Cincu Isteddus)
Giuanni Marilotti (Cincu Isteddus)

Mara Arbarei, s'otu de su mesi de Ladàmini de su 2018 de su 2018

Proponimentu de Marilotti (M5S)

“Lìnguas arregionalis: sa Carta europea afórtiat su sardu”

 

 

Sa Carta europea de is lìnguas arregionalis o de minoria, aprovada in Strasburgo in su 1992 e asutiscrita de s’Itàlia in su 2000, no est istétia arratificada mai de su Parlamentu italianu. Calincuna cosa parit movendi imoi etotu po mori de su proponimentu de lei de Giuanni Marilotti, primu a nci ponni sa firma comenti e senadori de is Cincu Isteddus. “S’arratìfica de custa Carta est disigiada e domandada de diora meda de totu su movimentu linguìsticu sardu”, nosi contat Marilotti, “poita ca afiantzat unu prus arreconoscimentu mannu a sa curtura sarda. Po mori de custa arratìfica, at a fai a alladiai de prus puru s’impreu de sa lìngua sarda in s’aministradura pùbbrica e in su chi pertocat s’istrutzioni. S’arratìfica afórtiat sa lei 482 de su 1999 apitzus de is minorias linguìsticas e sa lei arregionali pregonada pagora”. Sa Carta dd’ant firmada de giai 33 istadus de su Cunsillu d’Europa e impunnat a promovi s’impreu de is lìnguas de minoria, po amparai s’eréntzia e su connotu curturali europeu, in prus de s’arrespetu de sa boluntadi de is personis de podi manigiai custas lìnguas a tretu de is atividadis pùbbricas e privadas. “S’arrespetu de is deretus de sa genti, povintzas is chi pertocant genti de trumas de minorias linguìsticas, est, comenti nosi contat beni su Tratau de Lisbona, unu de is princìpius de fundóriu de s’Unioni Europea”, sighit a contai su senadori sardu. “Cun custa arratìfica, at a essi s’ora po sa lìngua sarda de tenni incapas un’arreconoscimentu diaderus cumpriu e at a essi prus discantzosu puru a dda fai imperai in ònnia logu, afiantzendi aici s’amparu e s’adelantamentu”. 

 

(Artìculu bessiu in s’Unioni Sarda de s’otu de su mesi de Ladàmini de su 2018).

Màgini liada de www.quotidianopiemontese.it
Màgini liada de www.quotidianopiemontese.it

Mara Arbarei, su ses de su mesi de Ladàmini de su 2018.

Fundada sa truma intercomunali de sa Protetzioni tzivili

Contras a is istrossas di àcua e su fogu una filera de 110 boluntàrius

Una truma de centudexi àngiulus de s’agiudu  prontus a acudi in situatzionis de apretu in dexeotu comunus. Istrossas di àcua o fogu no est chi cambit meda. Una truma chi amanniat a 300 personis impari cun is dexi cumpangias de barricellus pinnicadas apari in su sistema nobu de s’agiudu lestru territoriali. Est trabballendi sa protetzioni tzivili de s’Acróbiu de is Comunus de sa Marmidda. “A custa grandu faina seus lómpius totus impari, Comunus, boluntàrius e barricellus”, nosi contat Aléssio Ortu, cuntzertadori de sa truma intercomunali, incingiada unu mesi e mesu a oi in Barùmini. “Aici nosu comenti e sìndigus, sighendi is apretus, eus a essi pagu pagu prus asseliaus”, si funt postus di acórdiu su presidenti de s’Acróbiu Tzelestinu Pitzalis, primu tzitadinu de Tuili e su collega cosa suu de Barùmini Manueli Lilliu.

Is nùmurus. “Cincus is trumas de protetzioni tzivili postas in mesu, Segariu, Biddanoa Franca, Barùmini, Tuili e Soramanna, 110 boluntàrius”, narat Ortu, “eus asutiscritu unu protocollu di acórdiu puru impari cun is cumpangias de barricellus de Gésturi, Tuili, Setzu, Lamatrò, Biddanoa’e Forru, Mara Arbarei, Furtei, Forru, Seddori e Siddi po su primu agiudu a sa genti in is isciacus naturalis e apretus. 300 óminis a s’afrìsciu de su su sistema”. Sa seu est in Mara Arbarei, comenti e po s’Acróbiu Marmidda etotu, ma imoi in Seddori, anca funt istétius tramudaus in s’interis is ufìtzius de s’enti.

Is ainas. Su cuntzertadori de sa Provic de s’Acróbiu at aciuntu: “Eus donau s’uniformi a totu is boluntàrius, butinus e botas po ddus connosci trabballendi e po ddus alliongiai a su logu. Eus comporau 6 foristradas, chi ant cumpriu is màchinas de de s’Acróbiu, imoi cun 8 foristradas,  1 postaleddu de 9 cadiras e una terna (sgavadori a duas pàlias, una ananti e una apalas). Foristradas a mollu Aib donaus a is barricellus po ndi studai su fogu. A sa primu perra de su mesi de Ladàmini scadit su bandu po su dinai a is trumas de sa protezioni tzivili po comporai idrovoras, motupompas, grupus eletrógenus e turri-farus po s’arriscu idràuligu e idrogiológigu”. Ortu dd’acabbat narendi: “Eus incingiau cun profetu su sistema in s’ùrtimu corpu di àcua de Barùmini cun s’interventu lestru de totu is fortzas a s’afrìsciu”.

Su sìndigu. “Un’arresultau stravanau”, fiat di acórdiu cun is atrus su sìndigu de Barùmini, Manueli Lilliu, “is boluntàrius nosi ant permìtiu de nosi ndi scabbulli de s’apretu a lestru donendi un’agiudu mannu a sa genti”. Su presidenti de s’Acróbiu Pitzalis dd’at serrada aici : ”Eus torrau a imperai in custus tretus su sistema de protetzioni tzivili connotu in su Campidanu’e Mesu, chi dd’iat acabbada un’amostu po totu s’Ìsula”.

 

(Artìculu bessiu in s’Unioni Sarda de su ses de su mesi de Ladàmini de su 2018).

Mara arbarei, su primu de su mesi de Ladàmini de su 2018.

Gironi B.

Segundu domìnigu de si ndi scarèsci po Atlèticu Narcau, Gerxei, Biddanoa Franca e Tharros. Frítza Móguru e Fermassenti no si faint mali. Oristanesas ok.

Sa Baronia, Biddacidresa e Mara Arbarei bincint foras de domu e si partzint su cúcuru.


Atleticu Seddori                        1

Mara Arbarei                             2

ATLÈTICU SEDDORI: Muntoni, Uccheddu,

F. Germino (46’ Rais), M. Castiglia, G. Castiglia,

Cherchi (70’ Laisa), Epis, Caria, Vacca,

G. Pilloni, A.Germino. Allenadori Ruggiero.

VIRTUS MARA ARBAREI: Usai, Porcu,

Siddu, Cera, Pias, Mameli (68’ Ortu),Micchittu,

Figus, Podda, Cotza, Onnis (46’ A. Pilloni).

Allenadori Sabiu.

ÀRBITRU: Senes de Casteddu.

ARRETZAS: 16’ e 35’ Cuccheddu, 40’

Luca Orrù(r), 62’ Porcu.

Ocannu incingendi su campu de domu su Seddori

At pigau duus gol e at pèrdiu po sa primu borta.

Cumbinat totu in su segundu tempus:

apustis de s’achitu tramposu de Vacca arribbau

in is primus tres minudus de su frùsiu

de cumentzu in su segundu tempus, Cotza

torrat a adderetzai sa partida cun duus gol.

Duas truessas puru po is arbarrùbius acabbendi su

 

tempus. 

(Artìculu bessiu in s'Unioni Sarda de su primu de su mesi de Ladàmini de su 2018)